Foto © Mara Arteaga

Tekst door Tom Timmermans

Video door Lisa Deckers

Onder de goedkeurende auspiciën van vriendin en TYO-collega Lisa Deckers kreeg ik de leuke eer om als mijn vuurdoop als Young One de Belgische première van BaqueStriBois (uitgesproken als “bakstribojs”) bij te wonen. BaqueStriBois is een productie van de jonge Cubaanse theaterregisseur José Ramón Hernández en zijn gezelschap Osikán-Experimental Scenic Platform. Ze vroeg me daarbij dan ook meteen om voor de nazorg te zorgen, die dan vorm kreeg in dit verslag van neergeschreven impressies.

De underground komt naar de overground en randfiguren worden hoofdfiguren

Ik vond het zeer passend dat de première van BaqueStriBois, een theaterstuk dat een reeks tableaus(-vivants) wilt geven over gay-prostitutie in Havana, plaatsvond in de Theaterstudio van deSingel. Doordat mensen de trap naar beneden richting de Theaterstudio moesten nemen konden sommigen – waaronder ikzelf – zich wellicht al wagen in één of andere ondergrondse, louche, en/of zeer clandestiene gay bar ergens in een verstopt steegje van de Cubaanse hoofdstad. Eens daar troffen we op het podium echter een impressie van het straatleven in Havana aan. Er stonden namelijk zakken aan de randen van het podium die veel weg hadden van vuilniszakken. Verder lagen er drie naakte performers centraal en in een driehoek op de grond. Hun hoofden waren bedekt met plastic zakken. Achteraan het podium werd er een visual geprojecteerd. Die sprong wellicht het meest in het oog, zeker eens het stuk begon. De visual gaf – ondersteund door een elektronische soundtrack – mooie, abstracte impressies van stadselementen uit Havana weer.  (Als Kraftwerk ooit nog zin heeft om een elektronisch concept album te maken over Cuba en dan daarmee wilt touren moeten ze zeker Roberto Ramos Mori en Gabriel Estrada Reyes eens contacteren.) De drie naakte performers gingen dan ook rechtstaan met de plastic zakken nog steeds over hun hoofden. Eens de spots op hen gingen schijnen zag ik tekst op de zakken staan die bedoeld waren om het publiek toe te spreken. Blijkbaar hadden ze zo niet één, maar een tiental plastic zakken op hun hoofden. Die plastic zakken hadden allemaal tekst en werden één voor één afgenomen. En plots zag ik de gezichten van de performers verschijnen. Het hoofdthema van dit uitje naar het theater werd me plots heel duidelijk: In dit stuk treedt de ondergrond op de voorgrond en worden randfiguren hoofdfiguren.

Foto © Mara Arteaga

Mix & Match, Hit & Miss

Tijdens het interview met Lisa Deckers onthulden José Ramón Hernandez en dramaturge Yohayna Hernandez dat de inhoud en de vorm van het stuk simultaan tot stand kwamen en mekaar meteen beïnvloedden. Dat geheel bestaat echter uit contrasterende elementen. Het stuk bevat enerzijds fictieve, poëtische, en meer stylistische elementen en anderzijds non-fictieve, prozaïschere en meer documentaire elementen. Die elementen moesten telkens op hun geheel eigen manier het leven van de prostituees in Cuba moeten uitbeelden en getuigen. Professionele acteurs – die het leven als prostituee al spelend en op meer fysieke wijze uitbeelden en verbeelden – gingen in dialoog met niet-professionele acteurs, die eerder vertellen en getuigen met woorden. Beiden gingen dan ook nog eens in dialoog met de audio- en videofragmenten die in de visual verwerkt zaten. Zo komt volgens de regisseur de thematiek van de prostitutie in Cuba op verschillende manieren bij het publiek en kunnen er nieuwe verbanden en inzichten tot stand komen. De oefening om deze contrasterende elementen te mixen en te matchen is op zich een héél interessante wisselwerking. Daarmee doet het de term “Experimental” uit Experimental Scenic Platform alle eer aan.

De ambiguïteit van prostitutie als allegorie voor theater en het leven

Het mij vrij snel op dat José Ramón Hernandez genoeg ruimte voor ambiguïteit had ingebouwd voor BaqueStriBois. Zo beeldde één naakte performer de onderdrukking van de transgender gay prostitutes uit door zichzelf telkens keihard te slaan wanneer hij over de scène marcheerde. Het leek er echter ook op dat de performer er van genoot om zichzelf in het gareel te slaan, waardoor die actie ook een vreemde kinky SM-lading kreeg. Het straatgeweld dat de performers uitbeeldden kreeg omwille van hun naaktheid en hun Adonische lichaamsbouw ook een homo-erotisch tintje. Een gelijkaardige ambiguïteit kwam ook in de audio- en videofragmenten met getuigenissen terug. Hoewel ze als transgender en prostituée zichzelf aan de randen van de Cubaanse maatschappij bevinden – met alle gevolgen vandien – zijn ze toch ook trots op hun aparte status. Ze erkennen ook dat ze als prostituée op materieel vlak niet veel tekort hoeven te komen en op dat vlak soms zelfs beter af zijn dan diegenen die hen uitsluiten. Toen ik op de site van deSingel las dat Hernández naast de staat van gay-prostitutie ook het seksueel geweld in Cuba met dit stuk wou aankaarten, vroeg ik mij niet af of de ambiguïteit rond het figuur van de prostituée in dit stuk dat punt niet bemoeilijkt. Een prostituée kan immers beschouwd worden als de schepper, de verkoper, het product, en de consument van zijn/haar/… eigen lichaam. Toen ik Lisa Deckers deze vraag liet voorleggen aan Hernandez vond hij dit een zeer interessante vraag. In zijn antwoord fietste hij er echter jammer genoeg wat omheen. Hij zag eerder de verschillende mechanismes achter prostitutie terugkomen bij bepaalde aspecten van theater en het leven. Hij trok parallellen tussen prostituées, acteurs, en mensen met hun cliënten, hun publiek, en hun relaties. Dit kwam ook aan bod tijdens de voorstelling zelf.

BaqueStriBois van José Ramón Hernández & Osikán-Experimental Scenic Platform gaf een bijzonder boeiend en intiem tableau van transgenders en gay prostitutie in Havana weer. Smaakt ongetwijfeld naar veel meer.

The Backstreet Boys is an American boy band from Orlando, Florida, but also the title of a Cuban theater production. Where does the link with this name come from?

José Ramón Hernández: The play deals with male Cuban prostitution. Young men grew up in my generation with the male beauty ideal of six-packs, shiny bodies with a best-before date. BaqueStriBois (pronounced in the local accent) literally means “the streets of the back”. The location of prostitution can always be found in the back corner of the streets. This theater production offers an anthropological view of this phenomenon that sensitizes and does not want to moralize.

Many tourists see Cuba as a sex paradise. People always think about female prostitution, but male prostitution is rarely mentioned in this macho-like heterogeneous society. These practices have been the motivation to make this piece. Institutes don’t talk about it, so theater takes on the role.

De Backstreet Boys is een Amerikaanse boyband uit Orlando, Florida, maar ook de titel van een Cubaanse theaterproductie. Vanwaar komt de link met deze naam? 

José Ramón Hernández: Het stuk behandelt mannelijke Cubaanse prostitutie. Jonge mannen groeide in mijn generatie op met het mannelijk schoonheidsideaal van sixpacks, blinkende lichamen met een houdbaarheidsdatum. BaqueStriBois (uitgesproken in het locale accent) betekent letterlijk “de streets of the back”. De locatie van de prostitutie is steeds in de achterhoek van de straten te vinden. Deze theaterproductie biedt een antropologische blik op dit fenomeen die sensibiliseert en niet wil moraliseren.

Veel toeristen beschouwen Cuba een seksparadijs. Men denkt steeds na over vrouwelijke prostitutie, maar zeer zelden wordt gesproken over mannelijke prostitutie in deze macho-achtige heterogene samenleving. Deze verbogen praktijken zijn de motivatie geweest om dit stuk te maken. Instituten praten er niet over, dus hun theater neemt de rol op zich.

Catharsis in Cuba

Challenging the Cuban spectator has been an intense but rewarding process. Several people admitted that the courage to put this story on stage has opened up their perspective. Men have experienced a very disconcerting look at the role of men within society. There is so much to tell about it, but people have to want to see it. It is a sort of acceptance of the eventful state of these generations. What many people do not realize is that customers used to have to use their bodies as prostitutes as a young man too. The heterosexual norm is so high that it translates situations into very difficult ambiguities. It is a complex piece that does not try to be correct, but preserves complexity and brings the social context to the surface.

(NL) Het uitdagen van de Cubaanse toeschouwer is een intens maar dankbaar proces geweest. Meerdere mensen gaven toe dat het lef om dit verhaal op de planken te brengen hun perspectief heeft geopend. Mannen hebben een zeer onthutsende blik op de rol van de man binnen de samenleving ervaren. Er valt zoveel over te vertellen, maar men moet het willen zien. Het is een soort aanvaarding van de bewogen staat van deze generaties. Wat veel mensen niet beseffen is dat de betalende klanten vroeger hun lichaam als jonge man zelf in de prostitutie moesten inzetten. De heteroseksuele norm is zo hoog dat dit de situaties naar een zeer moeilijk vatbare ambiguïteit vertaalt. Het is een complex stuk dat niet probeert terecht te wijzen, maar de complexiteit bewaart en de sociale context tot de oppervlakte brengt.

Reactions outside Cuba

Cuba sees the gaze of the outsider rooted in history in its political system. Prostitution is like a door that shows Cuba in an unpolished form. This context shows so much about the country. The most important part of the experience for an outsider is to see the everyday life of Cuba in the play. Authentic but hard.

(NL) De blik van de buitenstaander ziet Cuba in haar politieke systeem geworteld in de geschiedenis. De prostitutie is een als een deur die Cuba laat zien in een ongepolijste vorm. Deze context toont zoveel over het land. Het meest belangrijke onderdeel van de ervaring voor een buitenstaander is de alledaagsheid van Cuba in het stuk te aanschouwen. Authentiek maar hard.

Watch more of the interview here:

Voor wie de kans krijgt deze voorstelling te zien, zal er een blijvende herinnering aan de hardheid, onverbiddelijkheid en zwakheid als zwarte pek aan het collectief geheugen kleven.

Bij de opening van Les Damnés zien we de voltallige cast van het ensemble van Comédie-Française op scene, alsof ze zijn opgeroepen voor een gezamenlijke groet. Een mix van mensen; vrouwen in gala, mannen in kostuum, jonge kinderen en zes bedieningsmedewerkers in het zwart. De voorstelling vat onmiddellijk de volle expositie en zet er een stevige vaart in: de personages worden op zeer korte tijd voorgesteld. De camera neemt als een vlieg wir war bewegingen om de hele situatie te schetsen. We zien de ondergang van de familie von Essenbeck die tijdens de zestigste verjaardag van Joachim von Essenbeck (vader en grootvader) gigantisch zilver service uit laat stallen en diep ontroerd wordt door het amusante optreden van zijn kleindochters. Hier kent het stuk zijn eerste majestueuze rustpunt. Even stopt iedereen met bewegen en is het de diepe emotie van Joachim von Essenbeck die meesterlijk enkele tranen laat. Het feest gaat verder en niet veel later komt aan het licht dat de Riechstag in brand werd gestoken, wat wordt benoemd als het einde van de democratie in het toenmalige Duitsland. Met de live videobeelden laat Ivo van Hove veel ruimte voor suggestie en door het accentueren van terugkerende voorwerpen als spiegels krijgen de beelden een erg filmische look. Tot meer suggestie dwingen de zes doodskisten aan de côté cour, die je al meteen een greep naar het einde van het verhaal laten gissen. Pek zwart.

Ivo van Hove verdedigt met deze adaptatie Visconti’s realisme en historisch materialistische opvattingen. Door de vele personages komen er ook uiteenliggende standpunten in de verschillende historische posities bovendrijven. De patriarch Joachim, het meest conservatief, is als eerste aan de beurt en wordt van zijn feest rechtstreeks de doodskist in geholpen. In de kist beleeft hij nog een laatste stuiptrekking. Dan is het zwart.

Zijn nichtje, Elisabeth, en haar man, Herbert, zijn liberale bourgeois en misprijzen Hitler het felst. Het mooie koppel wordt vlak daarna uit elkaar getrokken. De idealen van Herbert passen niet in de familie waarin stilaan het nazisme binnensluipt. Vanaf hier is er nog maar één pad tot destructie, maar we komen er niet makkelijk vanaf. Waar kunnen we ons moraal kompas nog steken als de camera op ons terecht komt? Was het maar zwart in de zaal.

Daarbovenop nog het onverdraaglijke geluid van de stoomfluit die doet denken aan een genadeloze treinlocomotief waarbij de zoveelste dode wordt aangekondigd. Muzikaal verzorgt Bl!ndman de soundtrack en de muziek krijgt een concrete extra laag vanwege Neef Günter die geen saxofoon meer mag spelen van zijn vader Konstantin. Een gevecht om de ziel van het instrument. Later is het ‘Engel’ van Rammstein die volgens Eric Sleichim qua expressie (niet in de ideeën) bepaalde fascistische vormelementen in zich heeft. Ik denk aan het kinderkoppel in de kooi dat zwarte kringen rond de ogen heeft.

Alle vormelementen om deze tragedie in 2u en 15minuten te laten binnenkomen zijn in een meer dan geslaagde regie tot uiting gekomen. Ze versterken en versterken het affect. Het diepdonkere verhaal werd op zulke manier geregisseerd dat men zich er op betrapt te genieten van dit theater alsof men zwarte kaviaar eet.

Onze beeldcultuur impliceert een vorm van relatief uniforme leesbaarheid. Beelden zouden in een ideale wereld dus voor iedereen leesbaar zijn, aangezien ze naar menselijke activiteit wijzen. We gebruiken ze als symbolen om deze activiteiten betekenis te geven. Cultuur is dat wat de mens schept. Maar in die cultuur ligt er zoveel buiten het begrip. Godzijdank hebben we het vermogen ons dingen voor te stellen die er als zodanig niet zijn. Godzijdank kan het theater fantasie opwekken. Godzijdank laat Pina Bausch in 1980 op de bühne een oefening geschieden: ze laat haar acteurs beeldend dinosaurussen fantaseren. Zich een dinosaurus kunnen voorstellen, het denken in beelden, is een vermogen dat we allemaal bezitten. Denken als een vermogen van de ziel, van het “ik” als wezen. Al in de 17de eeuw werd deze theorie door René Descartes vastgesteld namelijk dat de ziel degene is die denkt. De beelden die iemand zich voorstelt bestaan uit zelf gecreëerde mentale energie. En deze energie werd enorm voelbaar toen zestien dansers en acteurs antwoord gaven op de vraag: How did a dinosaur look like?

People know what dinosaur skeletons looked like from the many fossils of them which survive.

 

Dinosaurs were, we probably all agree, rather magnificent animals.

 

Dinosaurs were green because they ate leaves

 

Dinosaurs had a very big tail

 

I have never seen one

Hier wordt het orgineel bevraagd. Op zijn manier ludiek in deze opstelling, maar uiterst relevant. De eenvoud waarin deze vraag serieus wordt beantwoord door de acteurs duidt naar mijn mening op pure originaliteit.

Voorafgaand aan elk bezoek aan één van Pina’s creaties, ongeacht of ik het al eerder heb gezien of niet, neem ik een ​​groot genoegen in de afwachting van wat er gaat gebeuren en wat de voorstelling met me zal doen. En opnieuw slaagt ze erin mij een liederlijke levenswandel te gunnen bij het buitenwandelen van deze voorstelling. Buiken beginnen te kriebelen wanneer danseres en actrices van Wuppertal grassprietjes zoenen. Kelen zwellen op wanneer afscheid dichtbij komt. Vaarwel zeggen vraagt moed, de juiste timing, houding en afstand. Hier en daar wordt een lach onderdrukt wanneer een personage haar angst voor het geluid van kikkers en mensen die bergen beklimmen accentueert. Taal wordt dans wanneer deze passage tot ons doordringt:
“For more than thirty years I have been remarkably careful never to be alone in the dark ever. Because of that I always carry candles with me. As a child I was lying in my cot, with all those bars, I got out and opened the kitchen door just a little bit, so that light could come in. And who came in? My nanny, and did she slap me? And she closed the door. And I got out again, opened the door, she entered and did she slap me? And so went that on and on you know. I got out, opened the door, she entered and did she slap me? So I never want to sleep without my candles again ever. Because of the electric, you never know. Me never. I never. Never never.”

De nieuwsgierigheid is groot om fragmenten uit oude opnames te bekijken en vergelijken wordt beloond met meer waardering. Ook toen werden er samen sigaretten opgerookt, theekransjes gehouden en snoepjes uitgedeeld. De scène met nationale stereotypes is de moeite om te herbekijken. Een deel hiervan weerklinkt:

Spaghetti- caruso- espresso

Flamenco- toreros –Picasso

Queen- police – tea

Ik citeer graag Wim Wenders die in zijn werk “The pixels of Paul Cézanne: and reflections on other artists” een speech aan Pina richt. “In addition to ervery new piece that Pina puts together with miraculous consistency every year, she also keeps the majority of the older productions alive! Her entire oeuvre is always available, present, enduring, as it were. In my profession we can show a print or a DVD, writers can publish books, musicians can let us listen to their albums or CDs… Pina can only show her originals, her presentations, for real. It is almost inconceivable that Pina and her Tanztheater Wuppertal have appeared in over one hunderd cities, in twenty-eight countries all around the globe (on an annual basis in cities such as Paris // *Antwerpen heeft eveneens de eer gehad) re-rehearsing and carrying along almost her entire repertoire, time and time over the last thirty years. A tremendous feat of strength and energy and imagination , of trailblazing poineering work in an art form so new and so old.”

Written in 2008 for a speech given at the presentation of the Goethe Prize to Pina Bausch in Frankfurt. 

Pina kan een waarneembare wereld zonder absolute grond laten verzoenen met fantasie. En met fantasie heb je het recht in handen te kunnen tijdreizen.Terugblikkend op de reeks prachtige scenes merk je dat Pina nooit zou oordelen vanuit categorieën of paradigmata, die zouden al binnen enkele jaren verouderd geweest zijn.